Skelet

In mijn vrije tijd houd ik mij graag bezig met literatuur (incl poëzie), kunst, geschiedenis en filosofie. Vanuit deze disciplines onderzoek ik graag de mensheid zelf, als de menselijke moraliteit, cultuur en waarden. Toen ik recent de botscan zag van mijn eigen lichaam was ik verrast door de verfijndheid van het skelet. Ik besloot op zoek te gaan naar de geschiedenis van het skelet en stuitte op mooie platen.

Geschiedenis van het skelet

Het menselijk skelet heeft in de geschiedenis meerdere betekenissen: medisch, wetenschappelijk, symbolisch, religieus. Deze percepties zijn in de loop van de tijd en plaats verschoven, en naarmate anatomische studie op de voorgrond kwam in het vroegmoderne Europa, bleven ze naast elkaar bestaan. Skeletten waren bovendien vervaardigde objecten die waren vervaardigd uit dode menselijke lichamen. Tussen de zestiende en het midden van de achttiende eeuw, een kritiek punt in de geschiedenis van de anatomie, werd het skelet een wetenschappelijk object met behoud van lang gekoesterde connotaties als symbolen van de dood en als relikwieën. Deze symbolische rollen bleven duidelijk aanwezig in illustraties van skeletten, hetzij in anatomische handboeken en atlassen, hetzij in handleidingen voor kunstenaars.

Overeenkomst tussen de kip en de mens

Ulisse Aldrovandi (1522-1604) behoort tot de belangrijkste natuuronderzoekers van de zestiende eeuw. Vanwege zijn substantiële en systematische bijdragen aan het veld, heeft Aldrovandi de titel “vader van de natuurlijke historie” verdiend door Linnaeus en Buffon, die beiden voortbouwden op zijn werken.

Eerste leerstoel
Na een periode gewijd aan het studeren van logica in Bologna, ging Aldrovandi naar Padua om medicijnen te studeren. Toen hij in 1549 terugkeerde naar zijn geboortestad, werd hij wegens ketterij gearresteerd en naar Rome gestuurd, waar hij vervolgens van de aanklacht werd vrijgesproken. In 1561 huldigde hij in Bologna de eerste leerstoel natuurwetenschappen in en in 1568 stichtte hij de Botanische Tuinen. Zijn benoeming tot inspecteur van drugs en apotheken stuitte op tegenstand van andere professoren, maar paus Gregorius XIII bevestigde de benoeming. De officiële farmacopee die Aldrovandi schreef, “Antidotarii Bononiensis Epitome” (1574), waarin de bestanddelen en eigenschappen van geneesmiddelen werden beschreven, stelde een model vast voor al dergelijke werken.
Deze bovenstaande plaat illustreert de belangrijkste overeenkomsten tussen het menselijk skelet en het kippenskelet, met de naam van de botten opzij. Behalve vanwege analogie berustte de vergelijking op de embryologische ontwikkeling. Aldrovandi was in feite een van de eersten die een experiment over embryologie repliceerde dat oorspronkelijk werd uitgevoerd door Aristoteles. Het experiment bestond uit het openen van bevruchte eieren in verschillende stadia van incubatie om de vorming van de inwendige organen te observeren

Wie was er eerst?

Maar dan als ik verder zoek, kom ik Pierre Belon (1517-1564) tegen. Hij vergelijkt snavels en klauwen, probeert gemeenschappelijke anatomische vormen samen te brengen. Hij vergelijkt het skelet van een mens en een vogel, wat de eerste poging is tot vergelijkende anatomie. Dit idee werd pas een paar honderd jaar later opnieuw opgepakt door Félix Vicq d’Azir en Étienne Geoffroy Saint-Hilaire. Maar Belon zelf maakt weinig gebruik van zijn observaties over de overeenkomsten tussen deze twee skeletten en trekt er geen praktische conclusies uit.

Zijn “Histoire de la nature des oyseaux”, uit 1555, wordt als een meesterwerk gezien. In deze verhandeling van 381 pagina’s beschrijft hij alle vogels die hij kent. Het groepeert ze op basis van hun gedrag en hun anatomie: roofvogels, watervogels, alleseters, kleine vogels, op hun beurt onderverdeeld in insecteneters en granivoren. Het werk heeft 14 gravures, waaronder onderstaande.

Mijn hele voorzichtige conclusie is dat Aldrovandi wellicht gedrukte werken verzamelde van andere natuuronderzoekers en repliceerde in zijn eigen collectie.

Bronnen:

Centre for the Study of Medicine and the Body in the Renaissance

Wetenschap in Beeld

L. Aiello & C. Dean, ‘An Introduction to Human Evolutionary Anatomy’