Van Betekenis voor de Ander

Afgelopen zondag, 18 december 2022, was Dirk de Wachter bij Buitenhof. De afgelopen jaren heb ik Dirk meermalen persoonlijk mogen ontmoeten. We spraken elkaar in Frankrijk in 2018 waar ik drie dagen les van hem kreeg over zijn gedachtegoed over “Borderline Times”, maar ik mocht hem ook twee keer ontmoeten in zijn huis in Antwerpen om te praten over trauma, leven, en je vooral leren verhouden tot de ongelukkigheid, de relatie tot de Ander en het zicht houden op het nu en de toekomst.

Dirk de Wachter in Buitenhof

Verbinding

Een belangrijk onderdeel van zijn perspectief is de noodzaak van verbinding. In verbinding zijn is essentieel voor de mens, en daarmee voor de menselijkheid. Hij stelt dat door het uitvergroten van de individuele vrijheid we minder verbinding hebben. Ook onze technologische schermen staan de echte ontmoeting met de ander letterlijk en figuurlijk in de weg. We gaan steeds vaker over tot het reguleren van verbindingen.

In elk boek van Dirk, ook zijn laatste over Troost, geeft hij ons als lezer taal mee van Leonard Cohen.

Shouldering your loneliness Like a gun that you will not learn to aim, You stumble into this movie house, Then you climb, you climb into the frame.

Levinas

De liefde voor Emmanuel Levinas is na onze ontmoetingen alleen maar gegroeid bij mij. Levinas hier kort uitleggen doe ik niet. Daarvoor doe de unieke geest van de man tekort en zou de suggestie wekken dat ik Levinas volledig begrijp, wat ik niet doe; maar hij verwondert mij vooral nog steeds.

Hij is nodig in onze huidige tijd. Een tijd vol consumentisme. “Ik heb behoeften, en ik geniet van de vervulling van die behoeften.” De mens is verlangen, zegt Levinas, want de ene wens is nog niet vervuld, of er is al weer een andere.

De mens probeert door genot het geluk te vinden voor zichzelf. Dat genot moet er onmiddellijk én volledig zijn. Maar het opgaan in het genot is de mens soms al teveel. Hij heeft het gevoel opgeslorpt te worden door het genot. Op zo’n momenten kan men zich bewust worden van het naakte bestaan, zonder inhoud, zonder zin: het il- y- a. Men ervaart het leven leeg, zinloos en zonder betekenis.

De Ander doorbreekt dat gesloten wereldje. Je kan hem simpelweg niet opslorpen in de wereld van verlangen. Hij is onvatbaar, ongrijpbaar. Hij doorbreekt dat wereldje. Tegelijk maakt hij het leven zinvol. Hij geeft een zin die niet door jezelf opgebouwd is, maar die komt van buitenaf: hij roept je op tot verantwoordelijkheid voor hem/haar.

Het belang van de Ander is dus nodig. Juist in de gelaagdheid van de identiteit is De Ander verrijkend voor jezelf. Het gaat om De Ander die wij niet kunnen begrijpen zonder eerst met hem te hebben gesproken, terwijl dit spreken weer los staat van het begrijpen van de ander. De Ander is ook lastig en verstorend; maar daardoor ook verrijkend. En dat brengt mij dan bij het luisteren. Tijdens het luisteren om De Ander te begrijpen, vinden we de stiltes vaak heel lastig. En toch zijn de stiltes vaak het mooist omdat de woorden die daarop volgen vaak zo’n grote betekenis hebben. Stilte en taal zijn dus verbonden.

Het Zelf kan natuurlijk ook De Ander kan zijn. Het gaat dus om wederzijds respect, of zoals alleen Dirk de Wachter het kan zeggen: ‘ethische bekommering’. Door de ontmoeting van een ander mens, ontmoet je de menselijkheid en kun je de mens in zijn waardigheid herkennen.

Mens tot mens

Ik wil dit blogje eindigen met een ‘Kleine Goedheid’ waarmee ook Dirk zijn boek ‘Borderline Times’ eindigt. Vrij en veel tekort vertaalt, maar voor mij de kern:

De sociale, politieke en economische ontwerpen kunnen nooit het laatste woord hebben. Ze moeten overschreden worden door de interindividuele verantwoordelijkheid van mens tot mens. De kleine goedheid staat boven elk systeem. Want mensen horen benaderd te worden in hun uniciteit en niet als exemplarische toepassingen van algemene principes.

Foto: ‘Scratching the Surface’ van Alexandre Farto is een werk dat op de buitenkant van een klein huis is uitgehouwen op Ile de Porquerolles, foto van Corine Jansen