Het Verkennen van Martin Buber’s Filosofie en de Kunst van het Luisteren

Er is weinig tot niets gepubliceerd door Martin Buber over Luisteren. Gezien Bubers filosofie van de dialoog, die een ontvankelijke en open benadering van de omgang met de Ander benadrukt, is dat nog altijd verrassend voor mij. Ik ontdekte Buber in 2016. Elke dag las ik een stukje, om vervolgens te kauwen op de mogelijke betekenis ervan. Hoewel ik absoluut geen kenner ben van de filosofie van Buber en ik hier ook zeker niet zijn hele filosofie wil en kan bespreken, wil ik proberen wat van mijn inzichten en interpretaties te delen waar hij mij geraakt heeft.

Zoals ik zijn filosofie lees, gaat het om een staat van aanwezigheid waarin individuen ontvankelijk zijn voor de invloed van anderen, wat wijst op een oprechte bereidheid om echt te luisteren zonder het gesprek te domineren danwel de Ander op voorhand te veroordelen.

De dialoog

Voor Buber is een authentiek gesprek een spontane interactie die niet vooraf wordt vastgelegd en waarin individuen direct met hun gesprekspartner spreken en kunnen reageren op onvoorspelbare reacties. De essentie van zo’n dialoog ligt niet in de afzonderlijke deelnemers of in de wereld die hen verbindt, maar veeleer tussen de twee deelnemers in een gezamenlijke wereld die alleen zij op dat moment delen. Buber benadrukt dat het begrijpen van zo’n dialoog niet afhankelijk is van louter gevoelens of psychologische concepten. Evenmin moet de dialoog gezien worden als een ontmoeting tussen twee zielen, hun onbewuste gedachten of hun lichamen. Volgens Buber verwijst het begrip dialoog naar een speciale vorm van directe verbinding tussen twee wezens die geen bewuste intentie hebben om elkaar te beïnvloeden. In een dialoog communiceer ik met jou zonder een specifiek doel voor ogen te hebben, zonder specifieke verwachtingen van jou, en mijn perceptie van jou wordt niet beperkt door ideeën die ik heb gevormd op basis van eerdere ontmoetingen. Dit gedachtegoed spreekt mij zo ontzettend aan omdat hij hier, zoals ik het lees, het belang aangeeft van een perspectief verkrijgen, in plaats van een perspectief te nemen.

Buber schrijft ook, en ik parafraseer, dat een dialoog een openheid verreist voor de essentie van de Ander en een bereidheid om diens unieke perspectieven en inzichten te omarmen. Buber benadrukt het belang van het scheppen van een sfeer die de Ander aanmoedigt zijn eigen betekenissen te creëren, ook al verschillen die aanzienlijk van de onze. De essentiële voorwaarde voor het ontstaan van een echte dialoog is dat elke persoon zijn partner beschouwt als een uniek individu, los van zichzelf.

Wat is dan de relatie tussen spreken en luisteren in het gedachtegoed van Buber?

Hoewel Buber in zijn verschillende werken over de dialoog dus meer nadruk legde op spreken dan op luisteren, zou hij waarschijnlijk hebben erkend dat deze relatie wederzijds is.

Zoals ik hem lees gaat luisteren volgens Martin Buber verder dan alleen het horen van woorden. Het gaat om een volledige betrokkenheid bij de Ander, het erkennen van zijn volledige identiteit en het scheppen van een omgeving waarin hij zich vrijelijk kan uiten. Luisteren betekent afzien van spreken voor de Ander of het opdringen van eigen taal, ideeën en interpretaties. Dat de dialoog geen eenzijdig geven of een opeenvolging van geven en ontvangen, maar eerder een ontvangen dat geeft en een geven dat ontvangt. Ik denk dat Buber zou kunnen hebben geschreven dat Luisteren niet echt een vaardigheid is die kan worden getoond of gemodelleerd in een model, ezelsbruggetje of afvink lijstje , maar eerder een manier van zijn ten opzichte van Anderen.

Maar het blijft aan de lezer van zijn indrukwekkende werken om te proberen te begrijpen hoe Buber de relatie tussen spreken en luisteren in de dialoog zou karakteriseren.