De Verborgen Verbinding Tussen Camus en Levinas

Deze zomer heb ik mij volledig ondergedompeld in de wereld van Emmanuel Levinas ter voorbereiding op een internationaal webinar dat ik geef over Levinas en Luisteren. Als liefhebber van literatuur kwam ik tijdens mijn leesavonturen de verwijzing naar Albert Camus’ De Val tegen in een van de werken van Jan Keij over Levinas. Deze verwijzing wekte mijn nieuwsgierigheid, en als literatuurliefhebber zag ik dit als de perfecte gelegenheid om De Val op te pakken.

Op pagina 58 van het boek voelde ik voor het eerst de diepere connectie die Keij bedoelde, maar het was pas op pagina 70 dat ik echt begreep waarom Jean-Baptiste Clamence, de protagonist van De Val, zo’n intrigerend figuur is in de context van de ethische vraagstukken die ook Levinas bezighouden. Dit inspireerde mij tot het schrijven van dit blogje, waarin ik wil verkennen hoe Camus, vaak gezien als een existentialist, ook beschouwd kan worden als een deugdethicus met een bijzondere focus op persoonlijke ontwikkeling en karaktervorming.

Wat gebeurt er?

Hoofdpersoon Jean-Baptiste loopt ’s avonds over een brug over de Seine. Hij passeert een vrouw die over de leuning gebogen staat. Als hij vijftig meter verder is hoort hij het geluid van een lichaam dat in het water valt. Hij loopt door en waarschuwt niemand; het voorval blijft hem zijn leven lang achtervolgen. Hij is geraakt. ‘Van het moment dat ik die avond geroepen werd – want zo was het, ik werd werkelijk geroepen – moest ik een antwoord geven.’

Ethische gevoeligheid en verantwoordelijkheid

Het raken of geroepen worden, zoals Levinas het beschrijft, betekent dat je geconfronteerd wordt met de Ander en diens situatie. Het is een moment van ethische gevoeligheid waarin je niet kunt ontsnappen aan het geven van een antwoord. Voor Levinas is deze gevoeligheid essentieel; het is de kern van wat hij ethische verantwoordelijkheid noemt. In zijn visie is het onontkoombaar dat we verantwoordelijk zijn, en dit doet iedereen op zijn eigen manier. Echter, Levinas is niet romantisch over deze verantwoordelijkheid: hij erkent dat mensen altijd tekortschieten in hun verantwoordelijkheid. Dit falen is onvermijdelijk, maar het doet niets af aan de noodzaak om het te proberen.

De verbinding tussen Camus en Levinas

Wat deze ideeën van Levinas zo krachtig maakt, is hoe ze resoneren met de morele dilemma’s die Camus beschrijft in zijn werk. Beide filosofen stellen vragen over wat het betekent om moreel te handelen, vooral in een wereld die vaak absurd en onvoorspelbaar is. Waar Levinas focust op de oneindige verantwoordelijkheid tegenover de Ander, zoekt Camus naar een balans tussen individuele autonomie en ethische verplichtingen. Beiden waarschuwen voor de gevaren van absolute morele systemen, zoals die welke ten grondslag lagen aan de totalitaire regimes die zij meemaakten.

De combinatie van Levinas’ theorie van het appèl en Camus’ literaire verkenningen van morele keuzes heeft mij wederom aan het denken gezet over mijn eigen verantwoordelijkheden in het dagelijks leven. Deze filosofen geven geen eenvoudige antwoorden, maar ze dagen mij uit om ethisch gevoeliger te zijn en bewuster te leven met de keuzes die ik maak, hoe ontoereikend die soms ook mogen zijn.

In een wereld die mij constant uitdaagt en op de proef stelt, merk ik dat de lessen van Levinas en Camus relevanter zijn dan ooit. Ze herinneren mij eraan dat, ondanks mijn tekortkomingen, de poging om te reageren op de roep van de Ander van onschatbare waarde is. Misschien lukt het me niet altijd om perfect te handelen, maar ik kan wel proberen om beter te begrijpen, beter te luisteren, en, waar mogelijk, beter te reageren.