Wat als ik niet alles weet? Over luisteren, bescheidenheid en echte verbinding

Soms betrap ik mezelf erop: terwijl iemand praat, ben ik in mijn hoofd al bezig met een reactie. Ik wil uitleggen, verduidelijken, misschien zelfs tegenspreken. Maar luister ik dan echt? Of ben ik vooral bezig met mijn eigen overtuigingen?

Luisteren is niet alleen een kwestie van stilte bewaren terwijl de ander spreekt. Echt luisteren vraagt iets anders—het vraagt de moed om ruimte te maken voor een perspectief dat ons misschien uitdaagt, verwart of zelfs raakt op een manier die we niet hadden verwacht.

Recent onderzoek van Michal Lehmann en haar collega’s https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/01461672241313427 laat zien dat intellectuele bescheidenheid (intellectual humility, IH) niet alleen verband houdt met empathie, maar ook voorspelt hoe goed mensen in staat zijn om de emoties van anderen correct in te schatten (empathic accuracy, EA) en om empathisch betrokken te blijven zonder zelf overweldigd te raken (empathic resilience).

Hoewel het onderzoek luisteren niet expliciet benoemt, is de verbinding duidelijk: om empathisch accuraat te zijn, moeten we in staat zijn om andermans emoties waar te nemen en zo goed mogelijk proberen te begrijpen. Dit vraagt een vorm van luisteren die verder gaat dan woorden alleen—een openheid naar de ervaring van de Ander.

Wat is intellectuele bescheidenheid en hoe beïnvloedt het empathie?

In het onderzoek wordt intellectuele bescheidenheid gedefinieerd als het vermogen om je eigen kennis en overtuigingen als feilbaar te erkennen. Dit betekent niet dat iemand geen sterke overtuigingen heeft, maar dat diegene openstaat voor nieuwe inzichten en alternatieve perspectieven.

Mensen met een hogere mate van intellectuele bescheidenheid blijken in de studies van Lehmann en haar team:

• Beter in staat om de emoties van anderen correct in te schatten (empathic accuracy), vooral wanneer het gaat om mensen buiten hun eigen groep.
• Meer empathische zorg (empathic concern) te tonen—sympathie en compassie voor de ander.
• Minder persoonlijke stress (personal distress) te ervaren—ze worden minder snel overweldigd door de emoties van anderen.

Luisteren en empathische nauwkeurigheid (empathic accuracy)

Een van de belangrijkste bevindingen uit het onderzoek is dat intellectuele bescheidenheid direct samenhangt met empathische nauwkeurigheid—het vermogen om de emoties van een ander objectief en correct waar te nemen.

Deelnemers met een hogere mate van intellectuele bescheidenheid waren beter in staat om de emoties van mensen te begrijpen, zelfs als ze uit een andere sociale of culturele groep kwamen. Dit suggereert dat openstaan voor het perspectief van een ander niet alleen een cognitief proces is, maar ook bepaalt hoe goed we kunnen invoelen wat iemand doormaakt.

Hoewel het onderzoek luisteren niet direct noemt, is het helder dat goed luisteren essentieel is voor empathische nauwkeurigheid. Om iemand correct te begrijpen, moeten we:

• De signalen en emoties van de ander waarnemen.
• Onze eigen aannames tijdelijk opzijzetten.
• Openstaan voor de mogelijkheid dat onze eerste interpretatie niet de juiste is.

Mensen die intellectueel bescheiden zijn, kunnen dit beter. Ze laten zich minder leiden door vooroordelen en bevestigen niet alleen hun eigen opvattingen, maar nemen ook actief nieuwe informatie op over de emoties van de ander. Dit is een essentiële eigenschap van diepgaand luisteren.

Empathische veerkracht: Voelen zonder overweldigd te raken

Een andere belangrijke ontdekking in het onderzoek is het concept empathische veerkracht (empathic resilience)—de mate waarin iemand empathische zorg kan tonen zonder overweldigd te raken door andermans emoties.

De studie laat zien dat mensen met een hogere mate van intellectuele bescheidenheid niet alleen empathischer zijn, maar ook minder last hebben van persoonlijke stress. Dit betekent dat ze:

• Emotioneel beschikbaar blijven voor de ander.
• Niet in defensieve reacties schieten, zelfs wanneer het gesprek ongemakkelijk is.
• Empathie volhouden zonder zichzelf te verliezen in de emoties van de ander.

Dit is een fundamenteel inzicht, omdat empathie vaak als emotioneel zwaar wordt ervaren. Veel mensen trekken zich instinctief terug uit moeilijke gesprekken of sluiten zich af voor het leed van anderen om zichzelf te beschermen. Maar intellectuele bescheidenheid helpt mensen om empathie te reguleren: ze kunnen invoelen zonder dat het hen uitput.

Dit is opnieuw een indirecte link met luisteren: mensen met empathische veerkracht blijven open en aandachtig, ook in gesprekken die anders misschien te zwaar of te confronterend zouden voelen.

Wat betekent dit voor ons?

In een wereld waarin polarisatie steeds groter wordt en echte dialoog steeds moeilijker lijkt, laat dit onderzoek zien dat intellectuele bescheidenheid een cruciale rol speelt in hoe we naar elkaar luisteren en hoe we empathie volhouden.

Durven wij:

• De mogelijkheid toe te laten dat onze overtuigingen kunnen veranderen?
• Echt te luisteren, zonder direct een oordeel te vellen?
• Open te blijven, juist als het gesprek schuurt?

Echt luisteren vraagt niet alleen om aandacht, maar ook om de bereidheid om geraakt te worden en om anders te gaan kijken. Intellectuele bescheidenheid helpt ons om dit op een duurzame manier te doen: door empathischer te zijn zonder onszelf te verliezen.

Wanneer we dat doen, kan luisteren een brug zijn—een brug naar diepere verbindingen, duurzamer begrip en uiteindelijk een wereld waarin we elkaar niet alleen horen, maar echt verstaan.

Foto: privebezit

https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/01461672241313427