Luisteren zonder grenzen

Ik ben eigenlijk geen voorstander van bijvoeglijke naamwoorden voor het werkwoord ‘luisteren’. Luisteren is een op zichzelf staande daad die geen verdere kwalificatie nodig zou moeten hebben. Toch wordt in de literatuur vaak gesproken over ‘diep luisteren’ om een bepaalde manier luisteren te benadrukken.

Het recente onderzoek van Moin, Itzchakov, Kasriel en Weinstein (2025) https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1111/jasp.13086 laat zien dat diep luisteren niet alleen kan bijdragen aan betere gesprekken, maar zelfs kan leiden tot attitudeverandering. Dit is cruciaal in een tijd waarin polarisatie en misverstanden vaak de boventoon voeren.

Volgens Moin et al. (2025) is luisteren een proces waarin de luisteraar actief aanwezig is in het gesprek, met aandacht voor zowel de inhoud als de emotionele lading van de boodschap. Het omvat niet alleen het begrijpen van wat wordt gezegd, maar ook hoe het wordt gezegd en wat er mogelijk niet expliciet wordt uitgesproken. Dit type luisteren creëert ruimte voor dialoog en begrip, zelfs in situaties waarin meningsverschillen groot zijn.

Effecten van luisteren op gedrag en attitudes

Uit de onderzoeksresultaten blijkt dat het trainen van luistervaardigheden meetbare effecten heeft op verschillende psychologische en sociale processen. Deelnemers aan de studie werden verdeeld in een controle- en experimentele groep. De experimentele groep ontving zes uur training in luistervaardigheid, waarna hun gedrag werd geobserveerd en gemeten aan de hand van vier variabelen:

1. Observed Listening Behavior (Geobserveerd luistergedrag) Deelnemers die getraind waren in luistervaardigheden toonden significant verbeterd luistergedrag. Dit houdt in dat zij meer aandacht gaven aan hun gesprekspartners, minder onderbraken en actiever reageerden op wat er gezegd werd. Dit suggereert dat training daadwerkelijk leidt tot beter waarneembaar luistergedrag.
2. Defensiveness (Verdedigingsmechanisme) Het onderzoek toonde aan dat luistertraining geen directe vermindering van defensief gedrag veroorzaakte. Dit betekent dat mensen, ondanks hun verbeterde luistervaardigheden, niet per se minder geneigd waren om hun eigen standpunt te verdedigen. Dit wijst op de complexiteit van luisteren en de weerstand die mensen kunnen voelen bij gesprekken waarin standpunten botsen.
3. Interactional Intimacy (Interactionele intimiteit) Een belangrijke bevinding was dat getrainde luisteraars een hogere mate van verbondenheid voelden met hun gesprekspartners. Dit kan duiden op een verbeterde gesprekskwaliteit, waarin mensen zich veiliger voelen om openhartig te spreken en zich beter begrepen voelen door de ander.
4. Self-Insight (Zelfinzicht) Een opvallende uitkomst van het onderzoek was dat deelnemers die getraind waren in luisteren een hoger zelfinzicht rapporteerden. Dit betekent dat zij beter in staat waren om hun eigen gedachten en gevoelens te analyseren en mogelijk ook hun eigen aannames en vooroordelen te herkennen. Dit is een essentiële stap in persoonlijke groei en het vermogen om genuanceerd naar complexe kwesties te kijken.
5. Attitude Change (Verandering in houding) Een van de meest impactvolle resultaten was dat luistertraining bijdroeg aan een grotere openheid voor andere perspectieven. Deelnemers die actief luisterden, bleken eerder bereid hun eigen standpunten te heroverwegen en waren ontvankelijker voor verschillende gezichtspunten. Dit ondersteunt de hypothese dat luisteren een rol kan spelen in het verminderen van polarisatie.

De inzichten uit dit onderzoek laten zien dat luisteren geen passieve handeling is, maar een actieve en bewuste keuze. Het heeft niet alleen invloed op de dynamiek van een gesprek, maar ook op de attitudes en inzichten van de betrokkenen. Luisteren kan bijdragen aan een opener houding en een verhoogd zelfinzicht, en zelfs een zekere mate van attitudeverandering teweegbrengen.

Illustratie: Skeleton Leaves – Nihal Gunduz