Luisteren als sleutel tot depolarisatie? -

In een tijdperk van verhitte debatten en gepolariseerde gesprekken is de kunst van luisteren misschien wel de meest onderschatte vaardigheid. Vaak richten we ons in discussies op het formuleren van de beste argumenten, terwijl de manier waarop we naar de ander luisteren wellicht heel bepalend is voor de uitkomst van het gesprek. Van Burgsteden en Van Eck (2025) benadrukken dat polarisatie niet alleen wordt gevormd door wat er wordt gezegd, maar vooral door hoe er wordt gereageerd op wat de ander zegt. Zoals zij schrijven:

“Seemingly neutral contributions can be interpreted in various ways; one interlocutor might interpret an utterance as offensive, while another might treat it as constructive” (Van Burgsteden & Van Eck, 2025, p. 5).

Dit illustreert hoe belangrijk luisteren is: als een gesprekspartner een uitspraak als een aanval ziet, zal het gesprek snel escaleren. Maar als iemand luistert met een open houding, kan diezelfde uitspraak juist een brug slaan naar begrip.

Luisteren als wapen tegen polarisatie

Een gesprek over een controversieel onderwerp, zoals klimaatbeleid of vaccinaties, kan snel verharden als gesprekspartners zich niet gehoord voelen. Mensen willen niet alleen dat hun standpunt wordt erkend, maar ook dat hun onderliggende zorgen en waarden worden gezien. Van Burgsteden en Van Eck laten zien dat gesprekken polariseren wanneer deelnemers elkaars uitspraken als aanvallend of defensief interpreteren.

“Analyzing isolated or separate utterances risks misinterpreting polarization dynamics, as these utterances may seem polarizing or neutral out of context” (p. 4).

Met andere woorden, zonder aandachtig te luisteren naar de volledige context van een opmerking, kan een gesprek snel verharden. Dit toont het belang van actief luisteren: niet alleen horen wat iemand zegt, maar ook proberen te begrijpen wat diegene bedoelt. Dit houdt in:

Nieuwsgierig durven zijn: Luisteren met oprechte interesse, zonder meteen te zoeken naar een weerlegging.
Checken: “Dus jij twijfelt aan de betrouwbaarheid van wetenschappelijke studies, klopt dat?” Dit laat zien dat je de ander serieus neemt.
Open en doorvragende vragen stellen: “Hoe ben je tot dat inzicht gekomen?” of “Wat maakt dat je dat zo ziet?” in plaats van gesloten vragen die alleen een ja- of nee-antwoord uitlokken.
Niet-verbaal betrokken zijn: Knikken, regelmatig oogcontact maken en een open houding aannemen om te laten zien dat je luistert en het gesprek serieus neemt.

Wanneer een gesprekspartner merkt dat er echt naar hen geluisterd wordt, ontstaat er ruimte voor een dialoog in plaats van een debat.

Conversatieve keerpunten: Luisteren om het gesprek te kantelen

Van Burgsteden en Van Eck beschrijven hoe gesprekken vaak een keerpunt kennen: een moment waarop het gesprek óf escaleert naar vijandigheid óf verzacht naar begrip. Zij noemen dit “conversational turning points” en leggen uit:

“These studies identified specific conversational cues—such as the use of negative references to in-group identities or perceived identity attacks—that signal a turning point toward escalation and conversational impasse” (p. 6).

Een luisterende houding kan zo’n keerpunt beïnvloeden. Bijvoorbeeld, in plaats van direct een standpunt te bekritiseren, kan een deelnemer eerst erkennen wat de ander zegt:

“Ik snap dat jij het gevoel hebt dat wetenschappers soms te snel conclusies trekken. Wat maakt dat je dat zo ervaart?”

Door te luisteren zonder direct te oordelen, wordt het gesprek minder een strijd en meer een gezamenlijke zoektocht naar begrip.

Luisteren als middel tot depolarisatie

Luisteren is geen passieve bezigheid; het is een actieve keuze die bepaalt of een gesprek zich verdiept of vastloopt in wederzijds onbegrip. Door beter te luisteren, kunnen we de dynamiek van gesprekken veranderen, polarisatie verminderen en bruggen bouwen in plaats van muren op te trekken.

Van Burgsteden en Van Eck onderstrepen dat communicatie een interactief proces is en dat polarisatie vaak voortkomt uit de manier waarop men elkaars uitspraken interpreteert: