Gezondheidszorg moet weer leren luisteren naar patiënt

Vandaag een mooi artikel in  Trouw over waarom we weer moeten leren luisteren naar patiënten.

Jolanda Lindenberg en Rudi Westendorp, antropoloog en hoogleraar Ouderengeneeskunde, betrokken bij de Leyden Academy on Vitality and Ageing

De kern van de problemen in de gezondheidszorg is dat er wel gehoord wordt, maar niet geluisterd. Hierdoor komen er steeds dezelfde standaardoplossingen waar per saldo niemand bij gebaat is.

Neem de nieuwe bekostigingsmodellen: ‘Iedereen moet sparen voor de zorg van later!’ Maar gaat dat werken? Nu al wordt zo’n 20 procent van het gezinsinkomen aan zorg besteed. Zijn wij in Nederland bereid en in staat om nóg eens 10 tot 20 procent van de besteedbare middelen opzij te leggen?

Ook het tekort aan handen aan het bed wordt steeds nijpender. ‘Er moeten extra verpleegkundigen worden gerekruteerd!’ Nu blijkt dat die professionele handen niet te vinden zijn, wordt de familie opgeroepen om in de verzorgings- en verpleeghuizen hand- en spandiensten te gaan verrichten. Maar lang niet alle familieleden, noch de ouderen zelf, zitten daarop te wachten.

Standaardoplossingen
We horen wel, maar luisteren niet. Zo ontstaan standaardoplossingen voor geneeskunde en zorg die te vaak niet leveren waar om gevraagd wordt. Oplossingen die botsen met de normen en waarden van de betrokkene of niet aansluiten bij zijn of haar levensgeschiedenis. En onze maatschappij is zo druk bezig met de wettelijke en financiële kanten van ons zorgstelsel dat de vraag helemaal niet meer wordt gesteld of dit de gezondheidszorg is die wij willen.

Zonder enige twijfel verstaan de gezondheidszorg en de patiënt elkaar slecht. Zo is er in Nederland al jaren een maatschappelijk debat over de grenzen van de zorg: moet alles wat kan? En tot hoe lang behandelen we door? De vraag ligt op tafel of we niet ook af moeten zien van behandelingen waarvan de uitkomst onzeker is. Die misschien helemaal niet helpen. Ook is er discussie over de inzet van de institutionele zorg. Vele ouderen zijn dankbaar voor de hulp die daar geboden wordt, maar de meesten willen de gang naar het verzorgings- of verpleeghuis niet maken.

Aangeleerd
Goed begrijpen wat een ander denkt en wil, wordt theory of mind genoemd. Het vermogen om je in de ander te verplaatsen, is er in de gezondheidszorg kennelijk wel, maar staat niet centraal, of we zijn het domweg vergeten.

Deze andere manier van kijken kan worden aangeleerd. De antropologie heeft zich dat ook eigen gemaakt. Van oudsher probeerden antropologen het gedrag van de ‘uitheemse volken’ te verklaren vanuit het mensbeeld van de kolonisator. In de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw is dat 180 graden gekanteld, omdat ze inzagen dat gedrag alleen verklaard kan worden vanuit het mensbeeld van het volk zelf. Net zoals historische gebeurtenissen enkel geïnterpreteerd kunnen worden in de toenmalige context. Hoe kunnen we bij onszelf zo’n noodzakelijke omslag in het denken bewerkstelligen? Door te kijken en oefenen.

Tous ensemble
Ga naar de film ‘Tous ensemble’ (Trouw, 12 juli) die nu in de bioscoop draait. Vijf vrienden van 70-plus worden geconfronteerd met ziekten en gebreken die de veroudering met zich meebrengt. Een van hen besluit een terugkerende tumor in de buik te laten voor wat het is. Tot tweemaal toe staat de huisarts bij haar aan de deur te pleiten voor behandeling. De dokter wordt niet binnengelaten – hij hoort wel, maar luistert niet. Een ander wordt met toenemend hartfalen in een instelling opgenomen. De overbezorgde zoon en hulpverleners hebben geen andere oplossing. Maar de man wordt daar wanhopig. Zijn vrienden besluiten hem uit het verpleeghuis te ontvoeren en met elkaar te gaan samenwonen. Ze sparen elkaar daarbij niet. Er is rivaliteit, gebrek aan privacy, en ontluistering door afnemende functies van lichaam en geest. Maar bouwend op eigenzinnigheid zijn zij in staat zelf oplossingen te vinden voor de uitdagingen van leven en dood.

Maar hebben zij dan geen hulp nodig? Zeker wel. Zij besluiten jonge studenten betaalde arbeid te laten verrichten. Briljant is het idee om een student antropologie te laten figureren. Hij kan het geld bij het schrijven van zijn scriptie goed gebruiken, maar je ziet hem worstelen met zijn vooroordelen en zijn onvermogen om zich in de ouderen te verplaatsen. Daarop verplicht de professor hem om voor het onderzoek meer met de ouderen te participeren en bij hen in te gaan wonen. Als hij niet horen wil, dan moet hij maar luisteren!