Sterven onderdeel van levenskunst

In dit blog een goed interview over doodgaan en zelfbeschikking. Nadenken over het leven betekent ook nadenken over de dood. Waarom is dat eng?

Loslaten….dat is wat eng is in mijn optiek….loslaten van het leven, van dierbaren…van datgene dat je kent …..Pijn hoort daarbij, mentale pijn en vaak ook fysieke pijn. Ik heb mensen zien overlijden, ben betrokken geweest bij patiënten die dood gingen.  Zij hebben mij geleerd dat er vele wegen zijn en alleen je eigen manier de beste is, wat deze dan ook is. En bij elk van hen kwam het moment…het moment waarop ze konden loslaten……

Onderstaand interview met Carlo Leget, staat op de site van het Humanistisch Verbond.

========================

We duwen het ouder worden en de dood weg uit ons bewustzijn. Maar je kunt dat ook beleven als een proces van loslaten van wat er niet toe doet en vasthouden van wat werkelijk van betekenis is, vindt Carlo Leget. Per 1 september werkt Leget  als hoogleraar Zorgethiek en geestelijke begeleidingswetenschappen aan de Universiteit voor Humanistiek (UvH).

Voor HUMAN verzorgt u het college ‘Hoe kan ik in vrijheid omgaan met het levenseinde?’ U constateert dat vele mensen niet over de dood nadenken. U wel?

“Ik denk zeker na over mijn eigen dood en ben me – hoewel ik bij mijn weten niets mankeer – er zeer bewust van dat iedere dag de laatste kan zijn. Daarom leef ik intensief en geniet maximaal van iedere dag. Op mijn donorcodicil staat dat mijn naasten mogen beslissen. Ik vind dat mijn eigen dood niet alleen van mij is, maar vooral van de mensen die van mij houden en verder moeten.”

Wat is er mis met de manier waarop we als samenleving omgaan met het levenseinde en de keuzes die je kunt maken?

“We focussen te eenzijdig op actief alles in eigen hand nemen. We leven bovendien met een keuzedwang die leuk is als je jong, ondernemend en hoogopgeleid bent, maar veel oudere en minder hoogopgeleide mensen onzeker maakt.
Oud worden en doodgaan wordt nu veelal afgeschilderd als iets akeligs dat je maar beter kunt voorkomen door het heft in eigen hand te nemen. Ik denk dat we moeten werken aan een cultuur waarin vertrouwen is dat ook ouder worden en doodgaan op een humane manier kan.”

U heeft moeite met de manier waarop de NVVE Humanistisch Verbond aandacht vragen voor zelfbeschikking?

“Ik mis daarbij het bredere perspectief. Door de focus op euthanasie en hulp bij zelfdoding, begeleid door enorme publiekscampagnes zijn veel Nederlanders gaan denken dat goed sterven nog maar op één manier kan: via actieve levensbeëindiging. Daardoor blijven de enorme ontwikkelingen binnen de palliatieve zorg buiten beeld en worden onterechte verwachtingen opgeroepen in de richting van de artsen. Versmalling van het blikveld leidt altijd tot vermindering van keuzevrijheid.”

U vindt dat in onze cultuur pijn en lijden niet geaccepteerd wordt. Dat heeft gevolgen van onze vrijheid van handelen? Hoe kunnen we daar weerbaar tegen zijn?

“Anna Enquist schrijft in het nawoord van haar laatste boek ‘De Verdovers’ dat ze gefascineerd is door de twee verschillende manieren waarop in de medische wereld met pijn omgegaan wordt: in de anesthesiologie wordt pijn verdoofd, in de psychiatrie wordt pijn doorleefd. Ik denk dat die verdovingskant op dit moment overheersend is voor onze cultuur. Het zou de moeite waard zijn ons meer te verdiepen in de wijze waarop in verschillende tijden en culturen gezocht is naar wat er uit pijn en lijden geleerd kan worden. Dat vergroot onze vrijheid en weerbaarheid. Want als we voor iets vluchten voordat we het onderzocht hebben kunnen we nooit weten hoe we hier weerbaar tegen kunnen zijn.”

Hoe belangrijk is het ingaan op levensvragen (mantelzorgers / geestelijk verzorgers) voor het omgaan met vrije keuzes rond het levenseinde?

“Heel belangrijk. Een vrije keuze veronderstelt dat je niet gedreven wordt door angsten of verkeerde voorstellingen, dat je jezelf kent en niet voor de gek houdt, dat je je realiseert door welk netwerk van relaties jouw vrijheid mogelijk gemaakt wordt, en dat je weet wat alle mogelijkheden zijn rond het levenseinde.

Dat is nogal wat, en nooit helemaal haalbaar denk ik. Nadenken over levensvragen helpt om dit alles te doordenken in het licht van wat echt betekenis heeft. Wanneer je ontdekt wat uiteindelijk echt van betekenis en waarde voor je is, kunt je ook goed afwegen wat je wilt. Echte vrijheid is een behoorlijke klus.”

Stervenskunst moet onderdeel zijn van levenskunst? U stelt de kunst van het loslaten tegenover een cultuur van wegduwen? Wat bedoelt u daarmee?

“Ik bedoel daarmee dat stervenskunst gericht moet zijn op het vergroten van de vrijheid van mensen. Het feit dat wij verouderen bijvoorbeeld wordt door veel mensen weggeduwd uit het bewustzijn of verborgen onder een laag gezichtsplamuur of kleurspoeling. Maar je kunt verouderen ook beleven als een proces van loslaten van wat er niet toe doet en vasthouden van wat werkelijk van betekenis is. Zoals je in een ouder boeket ook verwelkte bloemen verwijdert om de bloemen die blijvend zijn meer tot hun recht te laten komen. Over goed ouder worden en levenskunst is mooi onderzoek gedaan aan de UvH, waar ik inhoudelijk graag bij aansluit met mijn leeropdracht zorgethiek en geestelijke begeleidingswetenschappen.”

Welke rol ziet u voor geestelijk verzorgers / begeleiders?

Een hele belangrijke rol. Op de UvH krijgen deze mensen een opleiding van 3 jaar om anderen te begeleiden met bestaansvragen. Als we dat vergelijken met de paar uur ‘spiritual care’ die de gemiddelde arts in haar opleiding gehad heeft wordt duidelijk dat geestelijk verzorgers of begeleiders veel te bieden hebben wat op dit moment nog nauwelijks aangeboord wordt.

Meer informatie

In het hoorcollege ‘Hoe kan ik in vrijheid omgaan met het levenseinde’ onderzoekt Carlo Leget, hoogleraar zorgethiek en geestelijke begeleidingswetenschappen aan de Universiteit voor Humanistiek. Dit is een radiocollege van HUMAN in samenwerking met de UvH in een serie van drie: Hoe kan ik omgaan met kwetsbaarheid?