De Ander

De techniek bevrijdt ons uit onze bekrompenheid. ‘Daardoor ontstaat een nieuw kans.” Zo schrijft Levinas in ‘Heidegger, Gagarin en wij’ in Het menselijk gelaat. En hij vervolgt dan: ‘Voortaan is het mogelijk oog te hebben voor de mensen, onafhankelijk van de situatie waarin zij zich bevinden.’

Na college te hebben gekregen van DE kenner van Emmanuel Levinas in Nederland, Jan Keij, lees ik alles wat los en vast zit van deze belangrijke denker van de vorige eeuw. En ik kan zeggen….dat valt niet mee; onbegrijpelijke begrippen als ‘epifanie’ en ‘interioriteit’ maken zijn werken niet echt leesbaar, maar toch….

Uitspraken als: ‘Een persoon kan men niet begrijpen zonder hem te spreken.’, zijn typerend voor Levinas. Hij gelooft dat wij alleen iemand de ruimte kunnen laten om te zijn wie hij is door met hem in relatie te treden.

Ander

Levinas is in Litouwen geboren en de ervaring van de Tweede Wereldoorlog is essentieel geweest in zijn denken. Het bracht hem tot het inzicht dat de Ander nooit een eigen plek heeft in ons denken. De Andere mens wordt al gauw begrepen als een variant van onszelf. Wensen ze dat niet te zijn, dan neigen we ertoe ze te willen onderwerpen. We kunnen ze niet accepteren in hun anders zijn. Want daarvoor moet je je openstellen voor de ander en dat durven veel mensen niet.

Hoe kun je dat praktisch vertalen in de gezondheidszorg?

Een van de meest gepraktiseerde manieren is: voorafgaand aan een behandeling het probleem vast te willen stellen en te formuleren. ‘Diagnosticeren’ dus. Veel zorgprofessionals kijken naar de ‘kenmerken’ van hun patiënten en brengen die vervolgens onder in het bestaand systeem van categorieën. En dat is waar Levinas ons op wil wijzen. Want zo dreig je voortdurend de mens te reduceren tot een wezen dat in een hokje past. Daarmee doe je hem of haar altijd tekort.

Martin Heidegger is een van de geestelijke voorvaders van Levinas. Hij definieert zorg (het zorgend omgaan met dingen en personen, en met het eigen bestaan) als een wezenskenmerk van de menselijke existentie. Levinas gaat hier verder want hij stelt de vraag: waarom die zorg? En hij geeft ook het antwoord: omdat het leven van waarde is.

Als je de filosofie van Levinas volgt zou er in de zorg een relatie moeten zijn waarin de zorgprofessional gastvrouw is en de patiënt/cliënt de gast.

Laten we eerlijk zijn, dat is niet makkelijk om ons zo elke dag weer op zo’n manier in te stellen op de ander; het eigen ego volgen voelt vaak als de makkelijkste weg.

En toch…..

“Het is niet jij die de wereld een plaats geeft, maar het is de Ander, die jou aanspreekt, appelleert en jou een plaats geeft” – Levinas

In een interview voor de IKON- telvisie uit 1986 legt Levinas uit wat voor hem de betekenis is van de verschijning van De Ander.  

Er zal moeilijk een denker te vinden zijn wiens overtuigingen zo haaks staan op die van Emmanuel Levinas als de Russisch- Amerikaanse filosofe Ayn Rand. Over haar de volgende keer meer.

Bronnen:

• Jan Keij – Levinas in de praktijk
• Levinas – Totaliteit en Oneindigheid
• Levinas – Het menselijk gelaat
• Trouw –  Levinas: De Ander als voorwaarde
• Levinas Studiekring
• Ger Groot: De geest uit de fles